Kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa (OO. Jezuici).

12 lipca 1924 roku dokonano poświęcenia miejsca, na którym obecnie stoi kościół NSPJ. W listopadzie i grudniu 1924 r. postawiono małą kaplicę, którą poświęcono 2 stycznia 1925 roku. W kwietniu 1930 roku rozpoczęto budowę kościoła. Według słów dziennikarza miejscowej gazety „Oppelner Zeitung” z dnia 4 października 1930 roku dowiadujemy się, że; „(…) nowa budowa kościoła p.w. Serca Jezusowego jest obecnie tak dalece wykończona, że już będzie można przystąpić do wyposażenia wnętrza. W ostatnich dniach nadeszły dla kościoła nowe dzwony, które w niedzielę zostaną poświęcone. Aktu poświęcenia dokona O. Superior Willimski. Nowy kościół będzie poświęcony w niedzielę 19 października”. 10 sierpnia 1930 r. świątynia była gotowa w stanie surowym, natomiast początkiem października zawieszono na wieży cztery nowe dzwony; Jak donosiła wówczas gazeta: „Nowiny Codzienne” (z dnia 30.X.1930 r.); „W niedzielę (19 października) pomimo wielkiej niepogody podążyła wielka rzesza pobożnych ze wszystkich stron miasta na ulicę Sedańską, aby być świadkami uroczystej konsekracji nowego przybytku bożego. Z wysokiej wieży zwieszały się chorągwie. Nad bramą tryumfalną wzniósł się na cześć przybywającego najprzewielwbniejszego swego sufragana wrocławskiego – ks. biskupa dr Walentego Wojciecha, łaciński napis ‚Witaj kapłanie i biskupie, dobry pasterzu’. Cały kościół był pięknie przystrojony girlandami, cały zaś ołtarz tonął w powodzi kwiatów. Uroczystej ceremonii poświęcenia dokonał najprzewielebniejszy bp. Wojciech i następnie celebrował sumę pontyfikalną w asyście ks. prałata Kubisa. Po odbytych ceremoniach poświęcenia kościoła, kazanie wygłosił O. Superior Wilkowsky SJ, wskazując na znaczenie Domu Bożego jako siedziby Najwyższego Najświętszego jako punkt wyjścia wszystkich dobrodziejstw, główne miejsce pośrednictwa łask, ośrodek chrześcijańskiego życia, szczególnie zaś rodziny chrześcijańskiej. Sakramentalnym błogosławieństwem i Te Deum zakończono wzniosłą tę uroczystość. (…) W stosunkowo krótkim czasie powstał nowy kościół pod wezwaniem Serca Jezusowego na gruncie osiedla OO. Jezuitów, pomiędzy ulicami: Rosenberger i Sedan Straße. Wnętrze kościoła sprawia przez swą malaturę utrzymaną tylko w jasnożółto i białym kolorze, bardzo przyjemne wrażenie. (Nowy kościół) pomieścić może od 800 do 1000 osób. Główne wejście jest od środka północnego frontonu.” Całkowity koszt budowy, wyniósł 60.000 marek.

Kościół OO. Jezuitów p.w. NSPJ w Opolu. Foto. z początku lat 30-tych XX w. Uwagę zwraca ceglany mur, oddzielający willowe ogrody budynków, usytuowanych wzdłuż Sedanstrasse (obecnie ul. Grunwaldzkiej), od pól uprawnych. Nie ma również, wytyczonej dopiero w latach powojennych, obecnej ul. O. J. Czaplaka SJ.

Kościół był dwukrotnie rozbudowywany: pierwsza rozbudowa dokonana przed II. wojną światową powiększyła korpus kościoła o trzy przęsła, kolejna rozbudowa po II. wojnie światowej powiększyła kościół o kruchtę. Kościół usytuowany w zachodniej pierzei ulicy Ojca Józefa Czaplaka SJ (dawniej ul. Jana Matejki), dobudowany do budynku mieszczącego plebanię i dom zakonny. W dolnej partii murowany z ciosów piaskowca, wyżej z cegły, całość otynkowana. Bazylika trójnawowa, założona na planie prostokąta, niezorientowana (tzn. że oś podłużna świątyni nie jest zwrócona ku wschodowi), z prezbiterium skierowanym w stronię południa. Ponad kościołem góruje czworoboczna wieża, wyrastająca z murów kościoła w miejscu przejścia nawy głównej w prezbiterium (tzn. przestrzeń przeznaczona dla duchowieństwa – tzw. „chór kapłański”). W owym czasie gazeta „Oppelner Zeitung” (z dnia 7 października 1930 r.) donosiła; „W Opolu poświęcono w niedzielę (5.X.1930 r.) nowe dzwony dla nowo zbudowanego kościoła OO. Jezuitów. Poświęcenie (dzwonów) odbyło się popołudniu w połączeniu z nabożeństwem różańcowym w dotychczasowej kaplicy OO. Jezuitów. Nowy kościół wzniesiono w bezpośrednim sąsiedztwie jezuickiej rezydencji, na ‚przedmieściu oleskim’. Nowe dzwony mogli obejrzeć wierni już w godzinach przedpołudniowych w miejscu specjalnie przygotowanym na akt poświęcenia. Dzwony z brązu odlano w Westfalii. Łącznie ich waga wynosi niespełna 80 centnarów (ok. 4000 kg). Najcięższy poświęcony jest Chrystusowi Królowi, drugi z rzędu Matce Boskiej, trzeci św. Józefowi, czwarty św. Ignacemu z Loyoli. W obrzędzie poświęcenia uczestniczyło, mimo niepogody, wielu ludzi, zwłaszcza z ‚przedmieścia oleskiego’. W ciągu tygodnia mają być dzwony zawieszone na wieży kościoła Serca Jezusowego.” Dodać należy, iż 3 spośród 4 oryginalnych dzwonów z lat trzydziestych XX w., o których wyżej mowa, zostały zarekwirowane ok. 1943 roku przez Wehrmacht, podczas szeroko zakrojonej akcji pozyskiwania surowców na cele podupadającej gospodarki wojennej III Rzeszy. Na kościelnej wieży pozostawiono jedynie najmniejszy dzwon, poświęcony osobie św. Ignacego Loyoli. Pozostałe dzwony, po demontażu, miały docelowo zostać przetopione na amunicję (m. in. materiał do produkcji łusek). Dalszy ich los nie jest dokładnie zbadany. 16 marca 1979 roku przywieziono na plac kościelny trzy nowe dzwony, wykonane w przemyskiej ludwisarni, specjalnie dla Parafii NSPJ. Jak podaje kronika parafialna: „Największy dzwon waży 970 kg, ma ton F i napis o treści ‚Jesus Christus Filius Dei Rex universi Pastor et Salvator noster Caritas immeusa. Opole 1979’, średni dzwon waży 500 kg, ma ton A i napis: ‚Maria Virgo Immaeculata Dei pare Matter Ecclesiae Spes nostre. Opole 1979’. Najmniejszy waży 130 kg, ma ton F i napis: ‚Joseph Vir Justus Sporsus Mariae Custos Verbi Internati Patronus Ecclesiae’. Najstarszy z dzwonów (jedyny zachowany poniemiecki), waży 290 kg, ma ton C i napis: ‚Sole et in choro Ignatium inaploro'”. Dnia 18 maca 1979 roku podczas uroczystej liturgii, sufragan opolski – ks. biskup Wacław Wycisk dokonał aktu konsekracji nowych dzwonów. Obecnie łączna ich waga wynosi 1890 kg, czyli ponad połowę mniej, niż waga czterech dawnych dzwonów z lat 30. XX w.

Plac kościelny, marzec roku 1979. Nowe dzwony wystawione na widok publiczny przed ich konsekracją i montażem na wieży

W górnej partii wieży w miejscu umieszczenia dzwonów znajdują się cztery otwory okienne, po jednym w każdej ścianie, prostokątne, zamknięte łukiem pełnym. Wieżę przykrywa czteropołaciowy, ceramiczny dach typu wieżowego, kryty dachówką karpiówką, zwieńczony sygnaturką oraz iglicą z chorągiewką, na której widnieje data: „1910” (prawdopodobnie chorągiewka-wiatrowskaz pochodzi z budynku plebanii). W dolnej partii wieży wejście do wnętrza kościoła.

Ulica Grunwaldzka (niem. Sedanstrasse). Widok w kier. Placu Kopernika (niem. Wilhelms Platz) – na końcu ulicy widoczny komin browaru „Oppelner Actien-Brauerei und Preßhefe Fabrik”, istniejącego niegdyś w miejscu obecnego Solaris Center. Foto. – lata dwudzieste XX w.

Otwór wejściowy zamknięty od góry łukiem koszowym, ujęty po bokach zdwojonymi pilastrami z piaskowca. Na nadprożu widnieje napis: „EGO SVM OSTIVM” – „Ja jestem drzwiami (…do wiecznej szczęśliwości)” – (Jan 10, 9). Odrzwia dwuskrzydłowe, płycinowe, dekorowane snycerką z nadświetem. W osi dziewiątej, licząc od budynku plebanii, jednokondygnacyjna kruchta, wysunięta przed lico elewacji. W kruchcie otwór wejściowy, zamknięty od góry łukiem koszowym, ujęty po bokach filarami z piaskowca. Ponad wejściem trójkątny naczółek. Na nadprożu napis: „VENITE AD ME OMNES” – „Przyjdźcie do mnie wszyscy (…którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a ja was pokrzepię)” – (Mt 1, 28). Płaszczyzna ściany ponad wejściem dekorowana płaskorzeźbą przedstawiającą krzyż z sercem Pana Jezusa (przedstawione w sposób symboliczny wezwanie kościoła). Drzwi zdwojone, dwuskrzydłowe, płycinowe, dekorowane snycerką, nad drzwiami duże nadświetle. W pierwotnej formie architektonicznej kościoła, tzn. do pierwszej rozbudowy, dokonanej jeszcze przed II. wojną światową, powyższe drzwi stanowiły wejście główne do świątyni. Do nawy głównej z obu stron przytykają nawy boczne. Nad nawą główną dach dwuspadowy, ceramiczny (dachówka karpiówka). W połaciach dachu drewniane lukarny (tzn. pionowe okienka w dachu), kryte trójpołaciowymi ceramicznymi daszkami. Nad nawami bocznymi dachy pulpitowe, kryte blachą miedzianą. Kościół skarpowany. Skarpy (tzn. przypory podtrzymujące ścianę) występują w miejscu przyłączenia trójosiowej nowszej partii korpusu i kruchty. Okna prezbiterium prostokątne, różnej wielkości, ułożone jedno nad drugim w wąskiej, prostokątnej płycinie. Okna naw bocznych owalne (za wyjątkiem naw przylegających do nowszej partii korpusu – tu okna prostokątne) w obramieniach z piaskowca. Wejście do wnętrza świątyni przez kruchtę przy elewacji północnej oraz przez wejście główne, usytuowane od strony północnej, pod chórem muzycznym.

Makieta wykonana pod koniec grudnia 1974 roku, obrazująca efekt finalny zamierzanej rozbudowy kościoła NSPJ w Opolu. W czasie kiedy powstawał model świątyni, wylano już pierwsze ławy fundamentowe pod rychłą budowę.

Wnętrze świątyni.
Bazylika trójnawowa. Nawa główna sklepiona kolebą (tzn. częścią sklepienia o powierzchni cylindrycznej) z gurtami (tzn. łukami przyporowymi podtrzymującymi sklepienie), wsparta na czworobocznych filarach.

Widok nowej części kościoła w trakcie budowy – foto. 1975 r.

Filary od strony nawy głównej ozdobione są pilastrami (tzn. filariami nieznacznie wysuniętymi przed lico ściany), które w miejscu głowic posiadają dekoracje w postaci kartuszy (tzn. ozdobnych obramowań) z atrybutami Trójcy Świętej oraz puttami (tzn. elementami dekoracyjnymi, wyobrażającymi najczęściej uskrzydlone postaci). Na tle ryzalitów (tzn. występów wychodzących z lica elewacji) na wspornikach ustawione są pełnoplastyczne figury świętych. W ten sposób dekorowane są filary pięciu przęseł nawy głównej. W oknach tej części zachowały się oryginalne witraże, wykonane w przedwojennych śląskich pracowniach. W pozostałej (młodszej) części kościoła występują filary bez dekoracji.

Inne ujęcie (widok w kier. chóru) zachodniej nawy bocznej na całej jej długości (foto. 1975 r.), przed wybiciem cegieł pomiędzy łukami starej części świątyni.

Dźwig montujący poszczególne segmenty stalowej więźby dachowej na koronę murów, ponad nową częścią świątyni – foto. 1975 rok.

Widok na najmłodszą (tylną) część kościoła NSPJ, oddaną do użytku w roku 1978. Zwraca uwagę surowość, brak ławek oraz oryginalny prospekt organowy kontrastujący z pustawą jeszcze, nową częścią kościoła.

Przestronne prezbiterium zamknięte jest absydą (tzn. owalną, końcową częścią prezbiterium, zawierającą ołtarz główny), sklepione kolebą.

Pierwotny wygląd ołtarza głównego, niezwykle ubogiego w swej formie (foto. 1958 r.), oraz nowy ołtarz, wykonany na zamówienie OO. Jezuitów w roku 1960, z zachowaniem elementów dawnego wyposażenia.

W prezbiterium występują empory (tzn. rodzaj trybuny lub chóru). Wyposażenie kościoła (ołtarz główny, ołtarze boczne i ambona) w stylu barokowym.

Niezwykle bogata dekoracja prezbiterium, wykonana przez parafian z okazji peregrynacji (nawiedzenia) obrazu jasnogórskiego parafii NSPJ, dnia 28 maja 1958 roku. Uwagę zwraca brak stołu ołtarzowego oraz ambonki do czytań mszalnych (wystrój „przedsoborowy”) – Mszę odprawiano „tyłem do ludzi”.

Dzieło budowy prawie zakończone. Pozostały jedynie „kosmetyczne” prace wykończeniowe na placu świątynnym – foto. 1978 rok.

Plebania oraz dom zakonny.
Budynek usytuowany przy skrzyżowaniu ulic: Ojca Józefa Czaplaka SJ oraz Grunwaldzkiej (niem. Sedanstraße). Złożony z dwóch segmentów, wybudowanych w różnych okresach. Budynek narożny, wybudowany ok. 1910 roku. W latach 20-tych XX w. dobudowano do niego kolejny segment. Budynek plebanii przylega do bryły kościoła, usytuowany w pierzei północnej ul. Grunwaldzkiej i zachodniej ul. O. J. Czaplaka SJ, wybudowany z cegły, tynkowany, w szczytach konstrukcja ryglowa (popul. „mur pruski”), dwukondygnacyjny z dodatkową kondygnacją mieszkalną w partii poddasza, podpiwniczony, założony na planie litery „L” (oba budynki zostały założone na planie prostokąta, połączone ze sobą). Budynek rozczłonkowany prostokątnymi ryzalitami, środkowy przy elewacji południowej, boczny przy elewacji zachodniej (starszego budynku) oraz kolejny boczny przy elewacji wschodniej (budynku z lat 20-tych XX w.). Dach konstrukcji drewnianej, kombinowany, naczółkowy, dwuspadowy jednopołaciowy, kryty podwójnie dachówką karpiówką i płaski, kryty papą. W połaci dachu od ul. Grunwaldzkiej drewniana facjatka, kryta jednopołaciowym, ceramicznym daszkiem. Nad narożnikiem południowo-zachodnim dach wielopołaciowy.

Ulica Grunwaldzka (niem. Sedanstrasse) – widok w kier. Kattowitzer Strasse (obecnie ul. Katowicka). Po lewej widoczny fragment (charakt. balkon-loggia) budynku przyszłej parafii NSPJ. Czerwona strzałka na jezdni ukazuje miejsce obecnego skrzyżowania ul. Grunwaldzkiej z ulicą Jana Matejki (niem. Erich Schmidt Strasse). Foto. – początek XX wieku.

Widok willowej ulicy Grunwaldzkiej (Sedan Strasse) w kier. zachodnim. Strzałki na bruku wskazują miejsce dzisiejszego skrzyżowania ulic: Grunwaldzkiej, Czaplaka i Matejki. Foto. z początku lat 20-tych XX wieku.

Elewacja południowa od strony ul. Grunwaldzkiej. Czteroosiowa z dużym prostokątnym ryzalitem prawie na osi środkowej. Ryzalit zwieńczony jest trójkątnym szczytem konstrukcji ryglowej (pomiędzy belkami cegła w kolorze żółtym). W kondygnacji drugiej, na tle ryzalitu prostokątny wykusz na wspornikach, przykryty trójpołaciowym, ceramicznym daszkiem. W osi skrajnej, wschodniej w kondygnacji I. podcień i przed wejściem otwarta arkadami o łuku pełnym od strony ul. Grunwaldzkiej i O. J. Czaplaka SJ (łuki arkad wsparte są na wspólnej kolumnie na narożniku) w kondygnacji II. balkon-loggia z murowanymi, ażurowymi balustradami. Na narożniku wspominana wyżej, drewniana kolumna o ozdobnie opracowanym, skręconym trzonie. Narożnik południowo-zachodni ścięty, ponad dachem wypiętrza się w ośmioboczną wieżyczkę konstrukcji ryglowej (pomiędzy belkami klinkierowa cegła powlekana w korze żółtym), nad wieżyczką wielopołaciowy dach kryty blachą, zwieńczony iglicą. Elewacja na cokole licowym wykonana nieregularnie opracowanymi blokami piaskowca z podziałami architektonicznymi ograniczonymi do ceglanego gzymsu międzykondygnacyjnego, osadzonego na kostkowych wspornikach (tylko w części elewacji), zabezpieczona w górnej partii okapem. Okna jedno, dwu i trójskrzydłowe oraz trójdzielne, prostokątne i zamknięte łukiem odcinkowym. Niektóre okna w obramieniach z profilowanej, klinkierowej cegły. Stolarka w większości okien stylowa.

Wygląd domu zakonnego OO. Jezuitów przed 1945 rokiem. Uwagę zwraca brak przebiegu obecnej ul. O. J. Czaplaka SJ, gdzie wówczas istniały ogrody willowe. Ponadto na elewacji wschodniej, na wysokości I. piętra widoczny ozdobny w swej formie monogram IHS.

Elewacja wschodnia, od strony ulicy O. J. Czaplaka SJ. Ośmioosiowa, oś czwarta i piąta (licząc od południowego narożnika) w prostokątnym ryzalicie, który zwieńczony jest wysokim trójkątnym szczytem konstrukcji ryglowej. Przed niedużym oknem w szczycie znajduje się drewniany parapet, mocno wysunięty przed lico ściany, wsparty na figuralnych wspornikach (swą formą przypominających średniowieczne rzygacze). W kondygnacji II. w ryzalicie dekoracja wokół okna sugeruje istnienie niby wykusza. Elewacja na cokole (część elewacji ma cokół licowany blokami piaskowca, w części cokół ceglany, tynkowany) z podziałami architektonicznymi do ceglanego gzymsu międzykondygnacyjnego na kostkowych wspornikach, zabezpieczone od góry drewnianym okapem. Oś skrajna, południowa opracowana analogicznie jak skrajna wschodnia elewacji od ul. Grunwaldzkiej. Schody do wejścia jednobiegowe, murowane, prostopadłe do lica elewacji wschodniej. Balustrada metalowa, kuta. W osi drugiej od płn.-wsch. narożnika otwór wejściowy zamknięty od góry łukiem pełnym. Schody do wejścia krótkie, jednobiegowe, murowane, prostopadłe do lica elewacji. Balustrada metalowa na podmurówce. Okna prostokątne dwu i trójskrzydłowe, niektóre zamknięte od góry łukiem odcinkowym. Okna w obramieniach z profilowanej, klinkierowej cegły. Stolarka stylowa.

Rok 1973. Widok elewacji wschodniej założenia kościoła i plebanii OO. Jezuitów w całej okazałości. Uwagę zwraca mur widoczny w prawym dolnym rogu fotografii, oddzielający ogród zakonny od ulicy J. Matejki (obecnie O. J. Czaplaka SJ). Zdjęcie wykonano z balkonu budynku mieszkalnego, usytuowanego vis a vis kościoła.

Elewacja zachodnia.

Czteroosiowa. Część elewacji mocno zryzalitowana (należy do starszego budynku). W części zryzalitowanej prostokątny ryzalit, zwieńczony trójkątnym szczytem konstrukcji ryglowej. Na tle ryzalitu kondygnacji II. znajduje się prostokątny wykusz. Partia obiektu, zwieńczona szczytem, opracowana analogicznie jak ryzalit przy elewacji południowej.

Kartka pocztowa opisana jako „Jesuitenresidenz Oppeln O.S.” („Rezydencja Jezuitów, Opole, Górny Śląsk”) – zdjęcie wykonane przed II. wojną światową z ulicy Sedanstrasse (dziś ul. Grunwaldzka).

Elewacja północna. Jednoosiowa, zwieńczona szczytem. Do elewacji przylega bryła kościoła.

Wnętrze plebanii i domu zakonnego.
Bezstylowe. W starszym budynku na parterze funkcjonowała sala katechetyczna (obecnie pomieszczenia księgarni WAM). Na wyższych kondygnacjach pomieszczenia mieszkalne. Budynek „młodszy” (z lat 20-tych XX w.) dwutraktowy z korytarzem. Schody zabiegowe, murowane w trakcie tylnym.

Otoczenie założenia zakonnego.

Kościół NSPJ w Opolu – foto. lata 30. XX w. Widok z kier. północnego. Uwagę zwraca kaplica z figurą św. Sebastiana, usytuowana pośród zbóż, przy polnej drodze biegnącej prostopadle do ul. Oleskiej (niem. Rosenberger Strasse). Obecnie w miejscu kaplicy znajduje się jeden z budynków UO. Figurę świętego przeniesiono po II. wojnie przed budynek parafii NSPJ.

W ogrodzie przed elewacją południową parafii stoi figura św. Sebastiana na wysokim cokole. Cokół opatrzono tablicą z napisem: „EX VOTO S-TO SEBASTIANO MART. PRO LIBERA PESTE CA 1680, TRANS. ET RENOV. A.D. 1957 SU. RPT PAR CORDIS JESU” co się tłumaczy jako: „Ofiara złożona świętemu Sebastianowi za uwolnienie od zarazy z roku 1680-tego, przeniesienie (figury) i odnowienie (renowacja) roku pańskiego 1957 pod parafię Serca Jezusowego”. W momencie rozpoczęcia budowy gmachu Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu przy ul. Oleskiej (obecnie tzw. „stary budynek” Uniwersytetu Opolskiego), przeniesiono figurę św. Sebastiana do ogrodu przed jezuicką plebanię, osadzając go na nowym, prostokątnym, kamiennym cokole. Dawny obiekt kaplicy z wnęką, na której dotychczas stała postać świętego, został bezpowrotnie rozebrany. Obecnie w pierwotnym miejscu istnienia kaplicy św. Sebastiana stoi prawe skrzydło budynku UO, natomiast po dawnej polnej dróżce, przy której (przez ponad 250 lat) stała kapliczka, nie pozostał najmniejszy ślad.

Kaplica poświęcona św. Sebastianowi „wczoraj i dziś”, czyli w latach 20-tych XX w. (fotografia czarnobiała) i tuż po ostatniej renowacji (fotografia kolorowa) w lipcu 2005 roku, na swym nowym miejscu posadowienia w ogrodzie przed domem zakonnym parafii NSPJ.

Na przedwojennej fotografii przedstawiającej budowlę kaplicy malowniczo usytuowanej pośród falujących zbóż, poza górującą postacią św. Sebastiana zauważyć możemy figurkę św. Antoniego Padewskiego, schowaną w półkoliście zamkniętej wnęce, której sklepienie kunsztownie wykonano na wzór muszli. Od strony ul. Grunwaldzkiej i we fragmencie ul. O. J. Czaplaka SJ dom klasztorny OO. Jezuitów od chodnika i jezdni odgradza ceglane (klinkierowe) ogrodzenie z metalowymi przęsłami.

Fragment planu miasta Opola z 1943 roku. Kolorem zielonym zaznaczono parcelę należącą do OO. Jezuitów. Linia niebieska pokazuje obecny przebieg ul. O. J. Czaplaka SJ.

Ulice i okolice, czyli naokoło Jezuitów…

Ulica O. Józefa Czaplaka SJ – przemianowany fragment, stanowiący dawnej przedłużenie ul. J. Matejki. Poprzez nadanie imienia Ojca Czaplaka, uhonorowano pamięć po nietuzinkowym i niezapomnianym opolskim duszpasterzu akademickim, który do swej przedwczesnej śmierci (spowodowanej ciężką chorobą), pełniąc posługę przy parafii NSPJ, walnie przysłużył się w krzewieniu chrześcijańskiego ruchu akademickiego w mieście Opolu, czego m. in. bezpośrednim owocem jest obecny Jezuicki Ośrodek Formacji i Kultury „Xaverianum”, czyli Duszpasterstwo Akademickie w dobrym wydaniu.

„Trudno nam wyrwać z serca świat lat siedemdziesiątych, bo był uroczy mimo swych wad w tych swoich wizjach pstrokątnych(…)” – rok 1978, czyli wspomnień czar… Widok fragmentu miasteczka akademickiego Wyższej Szkoły Pedagogicznej, z ulicy J. Matejki (ob. O. J. Czaplaka SJ). Przy wejściu na teren akademików „baner” witający hasłem przewodnim o treści: „PROGRAM PARTII – PROGRAMEM NARODU!”. Aż trudno uwierzyć, że od tamtego czasu minęło już ponad 30 lat…

Ulica Jana Matejki – przed wojną; Erich Schmidt Strasse. Wybitnego polskiego malarza, autora chociażby arcydzieła p.t.; „Bitwa pod Grunwaldem” nie trzeba nikomu specjalnie przedstawiać. Kim jednak był ów tajemniczy Herr Schmidt. Ano okazuje się, że nadając ulicy imię Ericha Schmidta, ówczesne władze miasta Oppeln oddały hołd sławnemu synowi niemieckiej ziemi, historykowi literatury, filologowi, profesorowi i rektorowi berlińskiego uniwersytetu, żyjącemu w latach: 1853-1913.

Widok w kier. wschodnim na całą długość ul. Grunwaldzkiej (niem. Sedan Strasse) – foto. lata 20. XX wieku.

Ulica Grunwaldzka – przed wojną; Sedan Strasse. W tym przypadku chodziło powojennym włodarzom piastowskiego bezsprzecznie miasta Opola o zamianę niemieckiej nazwy ulicy, sławiącej bitwę pod Sedanem (Szampania-Ardeny), stoczonej dnia 1 września 1870 r. pomiędzy Francją a Prusami. Wojska pruskie odniosły wonczas spektakularne zwycięstwo. Jedna z 18 bitew decydujących o losach świata. Jasnym jest więc, że najadekwatniejszym było w miejsce nazwy opiewającej pruski oręż, wstawić nazwę kojarzącą się każdemu polakowi z chwałą rycerstwa spod znaku orła białego.

Budynek nieistniejącej (spalonej) hali przemysłowej z lat 20-tych XX w., w sąsiedztwie parafii Jezuitów. Fotografia wykonana z balkonu jednej z kamienic przy ul. Oleskiej – foto. WUOZ Opole, 1992 r.

Ulica Oleska – przed wojną; Rosenberger Strasse. Nazwę niemiecką ulicy, wywodzącą się wprost od nazwy miejscowości Rosenberg – Olesno, zamieniono na wersję polskojęzyczną.

Fragment centrum przedwojennego Opola, widzianego z lotu ptaka. Strzałka wskazuje na kościół OO. Jezuitów – foto. 1938 r.

Najciekawszą a zarazem najbardziej tajemniczą dla nas drogą przebiegającą niegdyś w okolicy założenia zakonnego OO. Jezuitów, była polna drożyna, przy której usytuowana stała dawnemi czasy kapliczka z figurą św. Sebastiana z roku 1680.

Fragment planu miasta Opola z 1933 roku. Kolorem zielonym zaznaczono pierwotną powierzchnię parceli nabytej przez OO. Jezuitów na początku lat 20-tych XX w. W bezpośredniej bliskości parceli widać niegdysiejsze miejsce usytuowania kaplicy św. Sebastiana.

Niewiadomo dlaczego akurat w tamtym miejscu pobudowano przydrożną kaplicę ku czci patrona chroniącego od chorób zakaźnych i epidemii. Niektóre ze źródeł podają, iż usytuowanie św. Sebastiana w tamtym miejscu, związane było z ustaniem jakiejś bliżej nieokreślonej zarazy – kaplica jako wotum dziękczynne oraz swego rodzaju „memento”. Dlaczego jednak tam? Pamiętać należy, iż z końcem XVII wieku, w czasie kiedy postawiono przedmiotową kaplicę, miejsce to znajdowało się stosunkowo daleko do zabudowy miasta, w szczerym polu przy polnej drodze. Owa droga, biegnąc w linii prostej, stanowiła skrót łączący obecną ulicę Oleską z ulicą Katowicką.

opracował: M. Leśniewski

Bibliografia:

1. T. Chrzanowski, M. Kornecki, „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, tom. VII, woj. opolskie, Warszawa 1968 r.
2. Günther Schedlansky, „Die Bau und Kunstdenkmäler der Stadtkreis Oppeln”, Breslau 1939.
3. J. Ilkosz, A. Wodzińska, M. Wojtowicz, I. Rybka-Ceglecka, W. Wilczyńska-Koper, B. Matejuk, „Studium historyczno-urbanistyczne miasta Opola”, P.P.PKZ o/Wrocław 1990 r.
4. Archiwum Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, ul. Piastowska 14, 45-082 Opole.
5. Friedrich Bernhard Wernher, „Silesia in Compendio seu Topographia das ist Praesentatio und Beschreibung des Herzogthums Schlesiens […]”, Pars I, Nürnberg 1737-1752.
6. Dr inż. arch. Andrzej Legendziewicz, „Budynek Muzeum Śląska Opolskiego (dawne Kolegium Jezuickie) w Opolu – wyniki badań architektonicznych oraz wnioski konserwatorskie”, Wrocław-Opole 2008 r.  (w zasobie archiwum WUOZ w Opolu)
7. Ks. Stefan Baldy, Matka Boska Opolska – opis obrazu i dzieje kultu, Opole 1984 r.
8. Archiwum zgromadzenia OO. Jezuitów domu opolskiego – zbiory własne.